Jak pomóc dzieciom zrozumieć i oswoić lęk?

Strach i lęk towarzyszą człowiekowi od początku, od narodzin. Są wpisane w jego naturę. Dziecko w trakcie rozwoju przechodzi przez naturalne fazy lęków. Jednak atmosfera, w której dziś wychowujemy nasze dzieci, jest tak nasycona lękiem, że niekiedy cierpią one z powodu nadmiaru złych informacji i świadomości rozmaitych zagrożeń.

Czy to lęk, czy strach?

Zarówno kiedy przeżywamy strach, jak i wtedy, gdy czujemy lęk, mówimy że się boimy. Jednak lęk i strach, choć odczuwane są podobnie (manifestują się na ogół bladością twarzy, suchością w ustach, uciskiem w gardle, kołataniem serca, drżeniem rąk i nóg itd.) to dwa zupełnie różne uczucia.

Strach to przykre uczucie przeżywane w sytuacji realnego zagrożenia. Jest wrodzoną reakcją na grożące obiektywne niebezpieczeństwo, która przygotowuje organizm do obrony lub ucieczki. Pod wpływem wrodzonego strachu, w sytuacji zagrożenia matka instynktownie zasłania swoim ciałem dziecko. Z tego samego powodu biegniemy szybciej niż zwykle, gdy goni nas duży pies. 
Lęk jest reakcją emocjonalną na zagrożenie, którego źródło nie jest dokładnie znane, a sygnały niebezpieczeństwa nie są tak wyraźne i oczywiste, jak w przypadku sytuacji budzącej strach.
Lęki często pochodzą z wewnątrz nas i są irracjonalne.

Jak dziecko przeżywa lęk?

Dziecko jest bezbronne wobec lęku i narażone na jego negatywny wpływ. Im młodsze, tym trudniej mu poradzić sobie z tym, co czuje. Dziecko nie jest w stanie odróżnić zagrożenia rzeczywistego od irracjonalnego, więc lęk i strach przeżywa tak samo. Dlatego równie silnie przeżywa lęk przed utratą rodziców jak i strach przed potworem, który w jego mniemaniu czai się pod łóżkiem. Dzieci dzielą się na bardziej i mniej lękliwe. Te, które są wrażliwsze od rówieśników, mają bujną wyobraźnię i mniej pewności siebie, silniej przeżywają lęk. Trudne czy wręcz traumatyczne doświadczenia mogą spowodować, że dziecko nie potrafi samo poradzić sobie z nękającym je lękiem - wtedy pozostaje on w jego psychice i nawet jeszcze w dorosłości ciąży mu jak balast i może być źródłem problemów emocjonalnych. To dlatego każde dziecko potrzebuje pomocy najbliższych, by uporać się z doznawanymi dziecięcymi lękami, i dlatego lęków tych nie można lekceważyć.

Lęk jest jednym z niezbędnych elementów rozwoju emocjonalnego. Niezbędnym, ponieważ dziecko, przeżywając lęki, uczy się (z pomocą dorosłych) radzić sobie z nimi i uodparnia się psychicznie.
Niektóre lęki, na przykład lęk przed ciemnością albo przed nieznajomymi, pojawiają się zazwyczaj w określonym wieku, a potem w naturalny sposób zanikają.

Warto znać Kalendarium Dziecięcych Lęków:

. dwulatek najczęściej boi się głośnych, nagłych dźwięków (grzmot, przejeżdżający motocykl czy pociąg, pracujący odkurzacz); może też bać się zmian w swoim otoczeniu (np. przemeblowanie czy przeprowadzka) i rozłąki z mamą,
. dwuipółlatek przeżywa lęki natury przestrzennej (zbliżające się duże obiekty - np. ciężarówka, nieznane wnętrza domów),
. trzylatek doznaje głównie lęków wizualnych - przed nieznanymi, z jakichś powodów "strasznymi" twarzami, czarownicami, włamywaczami; może bać się, gdy rodzice wieczorem wychodzą z domu,
. czterolatek przede wszystkim boi się ciemności,
. pięciolatek przeżywa niewiele lęków i może nieco odpocząć od bania się,
. sześciolatek znowu jest trapiony przez liczne i intensywne emocje - strach przed śmiercią bliskich, lęk przed światem nadprzyrodzonym, przed żywiołami (ogień, woda, grzmoty), opuszczeniem, zgubieniem się, przed czymś strasznym, co chowa się pod łóżkiem itd.
. siedmiolatek też przeżywa dużo lęków - boi się ciemności, piwnic, wojny, przestępców; ma również lęki związane ze szkołą (przed spóźnieniem się, odpowiedzią, przykrościami ze strony kolegów),
. ośmiolatek, dziewięciolatek - doświadcza mniej lęków i nie są one już tak intensywne, co wiąże się z dość już rozwiniętą umiejętnością właściwej oceny konkretnej sytuacji; jego lęki są głównie związane ze szkołą.